het is een indrukwekkende dodenakker. 31.598 (voornamelijk) duitse militairen liggen begraven op de duitse militaire begraafplaats buiten het limburgse dorp ysselsteyn. op een oppervlakte die overeenkomt met veertig tot vijftig voetbalvelden liggen hier de duitsers die tijdens de tweede wereldoorlog op de oorlogsfronten in nederland gesneuveld zijn. en ook nederlanders die zijn omgekomen terwijl ze in duitse krijgsdienst waren (met name nederlandse ss'ers). ook zijn er graven van duitse burgers uit het grensgebied bij sittard, die na de bevrijding van brabant naar de barakken van kamp vught werden geëvacueerd en daar ook onder erbarmelijke omstandigheden enkele maanden moesten leven. verder liggen er nog enkele tientallen duitsers die in de eerste wereldoorlog zijn omgekomen.
ik was er ooit eerder, voor mijn werk, lang, lang geleden. en gisteren overviel me opnieuw die massaliteit, die immense, eindeloze rijen kruizen. bijna 32.000. gisteren was het bezoek aan de begraafplaats een onderdeel van de jaarlijkse excursie van de vrijwilligers van nationaal monument kamp vught.