het komend weekeinde wordt de zomertijd weer uitgeluid. het is dan 233 jaar geleden dat het idee ervoor voor het eerst werd geopperd. door benjamin franklin. hem kunnen we daarmee dus bestempelen als de aartsvader van de zomertijd. in 2004 ben ik voor het eindhovens dagblad - waar ik toen voor schreef - de archieven eens ingedoken. eigenlijk is het verhaal wel weer actueel, want opnieuw laait de discussie op of we die idiotie van klokken voor- en achteruit zetten niet gewoon weer moeten terugdraaien.

anekdote
op een morgen wordt benjamin franklin al om zes uur wakker; geheel tegen zijn gewoonte, want hij houdt van de nachtelijke uurtjes en slaapt gewoonlijk uit tot na het middaguur. “dat de zon al zo vroeg schijnt”, denkt hij. “ik kijk in de almanak en zie om welke tijd vandaag de zon op moet komen. ik blader door naar de komende weken, maanden. tot in juni komt de zon steeds vroeger op. en het hele jaar lang, zie ik, verschijn de zon nooit pas na achten.”

franklin is hoogst verbaasd: zo vroeg kan het toch niet al licht zijn? hij heeft er maar eens een bevriende wijsgeer op aangesproken. die geeft hem gelijk. nee, zo vroeg wordt het echt niet licht. franklins vensters hadden geen licht toegelaten. hij had slechts de fout gemaakt zijn raam ’s nachts open te laten, waardoor de duisternis zijn kamer had kunnen ontvluchten…

deze door benjamin franklin zelf opgetekende anekdote vormt in feite het begin van de zomertijd. want ja, die heeft de amerikaanse geleerde in 1784 dus bedacht en gepubliceerd in een ironisch artikel in de krant ‘journal de paris’. dat deed hij na eerst nog wat over de materie gedold te hebben met zijn vrienden.

d1784. franklin is dan 78 jaar oud, heeft zich ontwikkeld van drukker tot toonaangevend wetenschapper en hij heeft belangwekkende uitvindingen gedaan – van bliksemafleider tot zwemvliezen. en samen met thomas jefferson en john adams stond hij aan de wieg van de amerikaanse grondwet van 1776. als hij zijn epistel over de ‘economie van het daglicht’ schrijft, zit hij als diplomaat in parijs. de ontdekker van de warme golfstroom, uitvinder van de bifocale brillenglazen en de energiebesparende kachel (franklin stove) is dan de beroemdste amerikaanse geleerde van de achttiende eeuw en een groot voorvechter van de verlichting.

kanonnen
in parijs schrijft hij zijn ‘an economical project’; een verhandeling over spaarzaamheid met daglicht tegenover (de kosten van) kunstmatige verlichting – in die tijd: kaarsen en olielampen. hij rekent uit dat 100.000 parijse gezinnen tussen 20 maart en 20 september 96.075.000 franse ponden (livres) aan kaarsen verstoken, waarvan ze een groot deel in hun zak zouden kunnen houden als ze zijn raadgevingen zouden opvolgen. eén daarvan: “elke morgen als de zon opkomt beieren de klokken en zo nodig worden kanonnen afgeschoten om elke inwoner erop attent te maken dat de zon op is. verplicht iedereen in de zomerperiode om vier uur op te staan – en waarschijnlijk zal iedereen dan ook ’s avonds om acht uur vanzelf wel naar bed gaan.”
het is 123 jaar later (1907) als de londense aannemer william willett (1857-1915) de ideeën van franklin omzet in een heus plan om in engeland een zomertijd in te voeren. hij doet dat in het pamflet ‘verspilling van daglicht’ (1907). zijn voorstel: op vier zondagen in april de klok twintig minuten vooruit zetten en op vier zondagen in september de klok twintig minuten terug. “iedereen”, aldus willett, “houdt van de lange lichte avonden. iedereen klaagt over de kortere avonden als de herfst nadert. en iedereen vindt het jammer dat het heldere licht van de vroege ochtend in lente en zomer zo zelden wordt gezien of benut.”

boerenlobby
zomertijd. ook willett heeft het niet meer mogen meemaken. voor franklin had het zomertijdidee nog het karakter van een gebbetje – zijn ingezonden artikel in de ‘journal de paris’ had een overwegend ironische toon –; voor willett echter, was het een serieuze zaak. maar hij werd verguisd en uitgelachen. vooral de boerenlobby werkte hem tegen (zoals ook vooral de boerenorganisaties tegen waren toen in 1977 in nederland de zomertijd werd heringevoerd). boeren zagen hun bedrijfsvoering in de war geschopt. het kwam er niet van, in willetts dagen.
maar een jaar na willetts dood, in 1916, werd in engeland en het vasteland van europa toch de zomertijd ingevoerd. allemaal wel op een andere leest geschoeid dan de zomertijd die wij nu kennen, maar toch…

zuinigheid
nederland kende de zomertijd voor het eerst tussen 1916 en 1945. daarna duurde het 32 jaar voor de zomertijd terugkwam. aanleiding voor de herinvoering was in 1977 de in 1973 begonnen oliecrisis – want bij zomertijd gaat het toch vooral om zuinigheid. sinds die tijd zijn aanvang en einde van de zomertijd enkele keren gewijzigd; voor het laatst in 1996, toen de periode werd vastgesteld tussen de laatste zondag van maart en de laatste zondag van oktober.
maar ja, de berekeningen van benjamin franklin gaan niet meer op. de zomertijd zal nauwelijks invloed meer hebben op de hoeveelheid kaarsen die de parijzenaars verstoken.