hebe kohlbrugge in mei 2012 bij een portret dat fotograaf rogier fokke van haar maakte.
'een vrouw met een missie en uitgesproken meningen', zo karakteriseert het dagblad trouw theologe en oud-verzetsstrijdster hebe kohlbrugge. de krant houdt haar voor hoe de buitenwereld tegen haar aankijkt: kordaat, anti-autoritair, weinig diplomatiek, verzetsvrouw, buitengewoon eigenwijs... of ze zich daarin in haar honderdste levensjaar herkent? "het klopt wel", antwoordt kohlbrugge op de vraag van interviewster marijke laurense, "maar of ik nu werkelijk zó eigenwijs ben? (...) ik verzet mij tegen veel, soms ten onrechte, maar vaak ook terecht."
hebe kohlbrugge, een verzetsvrouw van het onverzettelijke type, is gisternacht op 102-jarige leeftijd overleden, in haar slaap.
samen met fotograaf rogier fokke en directeur jeroen van den eijnde van nationaal monument kamp vught opent hebe kohlbrugge op 11 mei 2012 de tentoonstelling 'ogen van de oorlog'. haar portret fungeert daarbij als het 'uithangbord' van de expositie.
ik ken hebe kohlbrugge eigenlijk alleen van verhalen. verhalen die nou eenmaal tot je komen als je vrijwilliger en gids bent bij een oorlogsherinneringscentrum als nationaal monument kamp vught. ik lees een van die verhalen nog snel even terug: een interview van een andere vrijwilliger bij het voormalige ss-concentatiekamp, tanny van de ven, in het boek 'ogen van de oorlog': een combinatie van vraaggesprekken en prachtige portretfoto's van rogier fokke met op dat moment nog levende oud-gevangenen van 'kamp vught'.
slechts één keer heb ik haar zelf kort gesproken, namelijk bij de opening van de tentoonstelling 'ogen van de oorlog' in het herinneringscentrum aan de lunettenlaan in vught. ik wilde een portret van haar maken
met haar portret van rogier fokke op de achtergrond, maar daartoe liet ze zich maar met moeite bewegen. een half uur daarvoor had ze nog zeer beslist geweigerd met 24 andere oud-gevangenen op de groepsfoto te gaan. vond ze allemaal maar flauwekul. dat is het misschien ook wel, maar ik vond het jammer dat ze niet mee wilde doen. en nu staat ze er dus niet op - helaas. en ik denk aan dat zinnetje in dat trouw-interview: "ik verzet mij tegen veel, soms ten onrechte, maar..."
acht van de vierentwintig oud-gevangenen op de groepsfoto die ik heb gemaakt op 11 mei 2012 zijn sindsdien overleden: eugène jacoby, ruud bierman, jopie waldorp, theo stouten, pim reijntjes, mieke van den burger-steensma, willem snoek, jaap van mesdag. hebe kohlbrugge stond niet op de foto omdat ze dus niet wilde. van de portrettenserie van rogier fokke zijn ook nog emile de nijs bik (1921-2012) en ali aukes-roemeling (1923-2015) - die niet op de groepsfoto stonden - overleden. de foto's van de oud-gevangenen van het ss-concentratiekamp zijn nog steeds te bezichtigen in de expositiegang van het herinneringscentrum aan de lunettenlaan in vught.
ik grijp nog even terug op het interview van tanny van de ven. hebe kohlbrugge komt in 1936 in aanraking met het nationaal-socialisme als ze als 22-jarige in duitsland gaat studeren. daar gaat ze al in het verzet en komt voor het eerst in het gevang terecht, in potsdam. ze wordt uitgewezen. als de duitsers nederland binnen vallen, komt ze ook hier in verzet. dat begint met illegale brochures, maar ze wordt vervolgens koerierster en smokkelt microfilms via belgië en frankrijk naar zwitserland - materiaal dat uiteindelijk naar engeland moet. in 1944 wordt hebe kohlbrugge in spanje gearresteerd, komt terecht in de scheveningse strafgevangenis (oranje hotel) maar weet de doodstraf te ontlopen door zich voor 'reichsdeutsche' uit te geven, onder haar naam uit de illegaliteit: christine doormann. ze komt in kamp vught terecht. vandaar - op dolle dinsdag - naar kamp ravensbrück, waar ze zich in gaat zetten voor haar mede-gevangenen - maar waar ze zelf ook veel hulp van mede-gevangenen krijgt. precies na de tien maanden gevangenschap waartoe ze was veroordeeld, wordt ze vrijgelaten en komt langs vele omwegen terug in nederland.
na de oorlog zet hebe kohlbrugge zich mede namens de hervormde kerk nederland in voor vrede in verzoening in europa. "ja, en toen kwam de ddr, de muur, de praagse lente, de koude oorlog. ook daar kan ik hele verhalen over vertellen", zegt hebe kohlbrugge in 2012 tegen trouw. "over hoe ik als vrouw alleen met mijn volkswagentje vol verboden boeken door de roemeense douane wist te komen. over hoe ik in 1972 werd ontslagen, omdat het ambtelijke bestuur van de hervormde synode niet snapte dat ik geen rapporten kon schrijven over mijn contacten met charta '77, predikanten en dissidenten, omdat je die mensen direct in gevaar zou brengen. en over hoe na de bouw van de muur een tot dan toe goede vriendin van me informante voor de stasi werd. dat is verloochenen. je kunt niet samenwerken met een totalitair regime. punt."
op youtube zijn verschillende vraaggesprekken met hebe kohlbrugge terug te vinden. daar staan ook delen van een serie animatiefilms over haar leven, een vraaggesprek over haar verblijf in kamp vught en een verkorte versie van de animatieserie onder de titel 'aufseherin'.
groepsfoto voor het herinneringscentrum nationaal monument kamp vught bij gelegenheid van de opening van de tentoonstelling 'ogen van de oorlog'. van links naar rechts: eugène jacoby (1927-2013), ruud bierman (1916-2014), tanneke klaver-contant, rob engelander, janna de koning-gouman, jopie waldorp (1914-2012), theo stouten (1920-2013), rob cohen, pim reijntjes (1919-2014), marie verbraeken-blommaart, mieke van den burger-steensma (1924-2014), ernst verduin, ted van der sluis-springer, willem snoek (1922-2015), lotty huffener-veffer, joop onnekink, hans zaaijer, marianne burgers-van dam, peter molthoff, gisela wieberdink-söhnlein, jaap van mesdag (1922-2015), joke folmer, beppie ottenbros-bosboom, cees arkenbout.
